Τελικά, ἀπό πότε ἦταν «ἑλληνικό» τό Βυζάντιο;

(Ἕνα διευκρινιστικὸ σχόλιο πάνω σὲ μία διαδεδομένη ἀνιστόρητη ἀνοησία)

τοῦ Νεκτάριου Δαπέργολα

Διδάκτορος Βυζαντινῆς Ἱστορίας

Μὲ ἀφορμὴ τὴν ἐπέτειο τῆς Ἅλωσης τῆς Πόλης, διάβασα πάλι ἀπὸ ἀρκετοὺς αὐτὲς τὶς μέρες στὸ διαδίκτυο τὴν ἄποψη ὅτι τὸ Βυζάντιο ἦταν ἑλληνικὸ κράτος κατὰ τοὺς τελευταίους του κυρίως αἰῶνες (ὑπονοῶντας βασικὰ τὸ διάστημα μετὰ τὸν 12ο). 

Πρόκειται βέβαια γιὰ μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες ἱστορικὲς ἀνακρίβειες καὶ συγχρόνως τὶς μεγαλύτερες ἀνοησίες ποὺ κυκλοφοροῦν τὰ τελευταῖα Γιατί τὸ Βυζάντιο στὴν πραγματικότητα ἦταν κράτος ὁρατὰ ἑλληνικὸ ἀπὸ πολὺ παλαιότερα, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ἤδη ἀπὸ τὸν καιρὸ ποὺ χάνει τὰ δυτικοευρωπαϊκά του ἐδάφη (λόγῳ τῆς γερμανικῆς πλημμυρίδας τοῦ 5ου καὶ 6ου αἰῶνα) καὶ προσηλώνεται στὴν Ἀνατολή - μία Ἀνατολὴ ποὺ δὲν κατοικεῖται βέβαια μόνο ἀπὸ Ἕλληνες, ἀλλὰ ποὺ ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς καὶ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἀποτελοῦν κυρίαρχη σταθερὰ καὶ κεντρικὸ συνεκτικὸ κρίκο ὅλων τῶν πληθυσμῶν τῆς καθόλη τὴν ἑλληνιστικὴ καὶ ρωμαϊκὴ περίοδο.

Ἀπὸ τὴ στιγμὴ μάλιστα ποὺ ἡ Αὐτοκρατορία χάνει λίγο ἀργότερα καὶ τὰ νοτιοανατολικά της ἐδάφη (δηλαδὴ τὴ Μέση Ἀνατολὴ καὶ τὴν Αἴγυπτο) λόγῳ τῶν ἀραβικῶν κατακτήσεων τοῦ 7ου αἰῶνα, ἡ ἑλληνικότητά της ἐνισχύεται ἀκόμη περισσότερο, καθὼς ἐφεξῆς περιορίζεται ἐδαφικὰ στὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ τὰ Βαλκάνια, περιοχὲς δηλαδὴ ποὺ κατοικοῦνται ἀπὸ πληθυσμοὺς στὸ μεγαλύτερό τους ποσοστὸ καθαρὰ ἑλληνικοὺς ἤ - στὸ ὑπόλοιπο ποσοστό - πλήρως (καὶ ὁριστικὰ ἕως τὸν 2ο-3ο αἰῶνα μ.Χ.) ἐξελληνισμένους. 

Ἀπὸ τὸ β' μισὸ τοῦ 7ου αἰῶνα λοιπὸν ἡ Αὐτοκρατορία μοιάζει νὰ εἶναι κράτος ἐντελῶς ἑλληνικό, ὄχι μόνο πολιτισμικὰ καὶ γλωσσικά, ἀλλὰ καὶ ἐθνολογικὰ (ἐνῶ ἡ ἀπώλεια τῆς Συρίας καὶ τῆς Αἰγύπτου, περιοχῶν στὶς ὁποῖες εἶχε ἐπικρατήσει ὁ μονοφυσιτισμός, συνέβαλε καὶ στὴν περαιτέρω θρησκευτική της ὁμοιογένεια καὶ μετεξέλιξη σὲ κράτος ὄχι μόνο ἑλληνικό, ἀλλὰ καὶ ὀρθόδοξο). 

Ἄν διαβάσει κανεὶς κείμενα τοῦ 9ου καὶ 10ου αἰῶνα, πραγματικὰ θὰ ἐκπλαγεῖ διαπιστώνοντας πόσο πολὺ ἡ βυζαντινὴ κοινωνία, ἡ γλῶσσα, ἡ καθημερινὴ ζωή, ὁ λαϊκὸς πολιτισμὸς μοιάζουν καὶ θυμίζουν τὴ νεοελληνικὴ πραγματικότητα (τοὐλάχιστον αὐτὴ ποὺ ὑπῆρχε στὸν τόπο μας πρὶν διαβρωθεῖ καὶ μεταλλαχθεῖ ἀπὸ τὴ ἄκριτη δυτικολαγνεία καὶ τὰ «ἐκσυγχρονιστικὰ» λύματα τῶν τελευταίων δεκαετιῶν).

Τὸ Βυζάντιο λοιπόν, ἂν ὄχι καὶ ἀπὸ πιὸ νωρίς, πάντως σίγουρα ἀπὸ τὸν ὕστερο 7ο αἰῶνα καὶ ἑξῆς εἶναι ἀτόφια Ἑλλάδα. Μπορεῖ οἱ πληθυσμοί του νὰ μὴν ἔχουν ἐθνικὴ συνείδηση ὅπως τὴν ἐννοοῦμε σήμερα, μπορεῖ νὰ αὐτοπροσδιορίζονται ὡς Ρωμαῖοι (ἔτσι θὰ αὐτοπροσδιορίζονται ἄλλωστε γιὰ πολλοὺς ἀκόμη αἰῶνες, σὲ ἕνα δὲ βαθμὸ ἀκόμη καὶ ὡς τὰ νεότερα - ὡς Ρωμιοὶ δηλαδή), μπορεῖ νὰ προτάσσουν ὡς βασικὸ κριτήριο ὄχι τὸ ὅμαιμον, ἀλλὰ τὸ ὁμόδοξον (σίγουρα ὅμως καὶ τὸ ὁμόγλωσσον), ὡστόσο καὶ συλλογικὴ αὐτοσυνειδησία ἔχουν ἤδη διαμορφώσει καὶ εἶναι στὴν οὐσία ὁ ἴδιος λαός. Ὅπως κι ἂν αὐτοπροσδιορίζονται, αὐτοὶ εἶναι οἱ πατέρες μας.

Καὶ ἡ ἐποχὴ τῆς Φραγκοκρατίας, ποὺ ἐπέτεινε τὴν ἀντιπαράθεση μὲ τοὺς Λατίνους, εἶναι βέβαιο μὲν ὅτι ἐνισχύει τὴν ἱστορικὴ αὐτογνωσία τοῦ λαοῦ καὶ ἀφυπνίζει ὄντως μία ἀκόμη πιὸ συγκροτημένη συλλογικὴ συνείδηση (ποὺ καὶ πάλι ὅμως δὲν ταυτίζεται μὲ τὴν νεότερη ἐθνική). 

Ἀπόψεις ὡστόσο ποὺ κάνουν λόγο γιὰ γέννηση τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ μετὰ τὸ 1204, ὅσο κι ἂν χτυποῦν τοὺς ἐθνοαποδομητὲς ποὺ φαντασιώνονται ἑλληνικὸ ἔθνος μόνο μετὰ τὸ 1830, δείχνουν νὰ διαπράττουν τελικὰ παρόμοιο λάθος, στέλνοντας τὴν «ἑλληνικὴ ἐθνογένεση» ἁπλῶς μερικοὺς αἰῶνες πιὸ πίσω. 

Ὁ Ἑλληνισμὸς ὡστόσο δὲν διακόπτεται μετὰ τὴν ὕστερη ἀρχαιότητα, οὔτε βυθίζεται σὲ κάποια λανθάνουσα κατάσταση ἢ σὲ κάποια ἰδιότυπη ἱστορικὴ χειμερία νάρκη, γιὰ νὰ ἐπανεμφανιστεῖ αἰῶνες ἀργότερα. 

Ἀντιθέτως, ἔχει στὴν πραγματικότητα ἀδιατάρακτη ἱστορικὴ συνέχεια (ὅσο κι ἂν μεταβάλλεται, ἐξελίσσεται, περνᾶ ἀπὸ φάσεις, ἀλλάζει τρόπους ἔκφρασης, ἐπανιεραρχεῖ πνευματικὲς προτεραιότητες καὶ κριτήρια αὐτοπροσδιορισμοῦ). Καὶ αὐτὸ ἀποδεικνύεται σταθερὰ ἀπὸ ἀναρίθμητα τεκμήρια σὲ ὅλη ἀνεξαιρέτως τὴ διάρκεια τῆς Βυζαντινῆς Ἱστορίας...

 

ΠΗΓΗ: «Εθνέγερσις»